نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

"...اما دلم برای دختر خردسال با آن موهای دم خرگوشی‌‌اش سوخت. تقلای این طفلک معصوم برای دیدن آقا دیدنی بود. قبل از آغاز مراسم خود را به صندلی آقا رساند و مدتی روی آن نشست."

يكي از سنّت هاي حاكم در جهان هستي، سنّت امداد الهي است. براساس اين سنّت، خداوند به عدّه اي از بندگان خاص در زندگي مدد مي رساند و آن ها را با ملكوت آسمان ها و زمين آشنا ساخته و از برخي حوادث با خبر مي سازد. ايثارگران جنگ تحميلي و خانواده هاي معظّم آن ها در پاره اي از موارد از اين سنّت بهرهمند بودند. اين مقاله با بررسي شروط بهره مندي از سنّت امداد الهي در قرآن و حديث، و بيان كيفيّت و شكل هاي اين امداد با بررسي زندگي تعدادي از ايثارگران و مصاحبه با خانواده هاي آن ها به اين نتيجه رسيده است كه آن ها گاهي از سروش غيبي كه به معناي القاي امري در قلب از ملاء اعلي است، بهره مند بودند و اين سروش غيبي كه از مصاديق امداد الهي است، همواره مشوّق ايثارگران در جهاد با دشمن و تسكين بخش آلام روحي خانواده شهيدان است.

هدف از انجام اين پژوهش، فرا تحليل تحقيقات انجام شده پيرامون ميزان سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگر است. براي دستيابي به اين هدف، يك سؤال اصلي در مورد سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگر و يك سؤال فرعي در مورد تأثير متغير جنسيت بر سازگاري خانوادگي اين خانواده ها طرح شد. روش: به منظور پاسخگويي به پرسش هاي فراتحليل، از مجموعه پژوهش هاي انجام شده درباره سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگران در سطح كشور، پنچ پژوهش كه از لحاظ روش شناختي مورد پذيرش بود و ملاك هاي درون گنجي را داشت، براي انجام فرا تحليل انتخاب شد. نتايج: براساس نتايج اين فراتحليل، اندازه اثر مربوط به ميزان سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگر متوسط بود (216/0). بر اساس نتايج اين فراتحليل، شهادت يا جانبازي پدر بر سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگر، تأثير متوسطي داشته است.همچنين اندازه اثر مربوط به تأثير جنسيت بر سازگاري خانوادگي (078/0)، در سطح متوسط با سازگاري خانوادگي خانواده هاي شاهد و ايثارگر رابطه داشت. بنابر اين، بر اساس نتايج اين فراتحليل، جنسيت فرزندان خانواده هاي شاهد و ايثارگر بر ميزان سازگاري خانوادگي آنها تأثير اندكي داشته است.

عملكرد محيط خانواده، يكي از بهترين شيوه هاي بررسي چگونگي پرورش و رشد استعدادها و تواناييهاي اعضاي خانواده محسوب مي شود. اين عملكرد مي تواند حيطه هايي، چون رشد و شكوفايي افراد، كيفيت برقراري ارتباط بين فردي و اجتماعي و وضعيت ساختاري خانواده را مورد توجه قرار دهد. منظور از عملكرد خانواده، بررسي ده جزء عملكردي شامل موارد زير است: همبستگي و حمايت از يكديگر، بيان افكار و احساسات، وجود اختلاف و درگيري، استقلال طلبي و خودباوري، تمايل به پيشرفت علمي، امور فكري و فرهنگي، تفريح و سرگرمي، اعتقادات مذهبي و اخلاقيات، نظم و قانون، كنترل و نظارت كه در مجموع اين عناصر ده گانه عملكرد خانواده را تشكيل مي دهد. اين مطالعه با هدف تعيين و مقايسه عملكرد خانواده در خانواده هاي شهداي با و بدون ناپدري استان اصفهان در سال 1387 انجام شده است. اين تحقيق از نوع مقايسه اي – تحليلي است كه داراي دو گروه شاهد و مورد است. حجم نمونه به تعداد 254 خانواده است و دو گروه به ترتيب 120 و 134 نفر هستند كه با همگن نمودن متغيرهاي جمعيت شناختي، دو گروه نمونه با هم مقايسه شده اند. ابزار جمع آوري داده ها پرسشنامه 90 سؤالي استاندارد شده عملكرد محيط خانواده(FES) است كه اين پرسشنامه توسط همسران شهدا تكميل گرديد. نتايج نشان مي دهد كه بجز در عنصر نظم و قانون در خانواده، در بقيه نُه عنصر ديگر اجزاي عملكرد خانواده تفاوت معنا داري به دست نيامد. همچنين در مقايسه عملكرد كلي عملكرد خانواده در دو گروه تفاوت معناداري به دست نيامد (p=0/62) و اين يافته علمي بدين معني است كه وجود ناپدري در عملكرد خانواده هاي گروه مورد تأثيري نداشته است. به عبارت ديگر، فقدان ناپدري در خانواده هاي شاهد (ازدواج نكرده ها) از لحاظ اثر عملكردي در خانواده به نحوي جبران شده است و احتمالا تلاشهاي همسران شهيد ازدواج نكرده در ايفاي نقش دوگانه مادري و پدري با اين يافته توجيه مي شود.

دست يافتن به فرهنگ پر ارزش ايثار و شهادت و گسترش دادن آن در همه­­ي سطوح اجتماع به هماهنگي تمام مجموعه­هاي تأثيرگذار و استفاده­ي بهينه از همه­ي امكانات و ابزارهاي فرهنگ ساز جامعه نياز دارد. خانواده­ها به عنوان اولين و مهمترين پايگاه شكل­گيري و رشد شخصيت و فرهنگ افراد، جدي­ترين وظايف و مسؤوليت­ها را در اين عرصه برعهده دارد. وسايل ارتباط جمعي همچون صدا و سيما، روزنامه­ها و... دومين دسته از عوامل تأثيرگذار فرهنگي هستند كه مي­توانند هماهنگ و همراه با خانه و مدرسه و دانشگاه، نرم­افزار لازم را براي ساختن و گستردن فرهنگ ايثار و شهادت در تمام لايه­هاي اجتماع مهيا نمايند. مراكز آموزشي، از كودكستان گرفته تا دانشگاه سومين مجموعه­اي هستند كه مي­توانند با تهيه منابع علمي مناسب و رفتارهاي صادقانه و محبت­آميز و منطقي و فضاسازي هدفمند محيط آموزشگاهها، فرهنگ ساخته شده توسط خانواده­ها را در دل و جان دانشجويان نهادينه ساخته و آنان را آماده­ي ايثار و فداكاري در راه حق نمايند.